Μουσείο, Αρχαιολογικό Λαμίας

Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Λαμίας στεγάζεται από το 1994 στον πρώτο όροφο των Στρατώνων, που βρίσκονται στο κάστρο της Λαμίας. Ο απόκρημνος λόφος όπου βρίσκεται το κάστρο αποτελούσε το οχυρωμένο τμήμα της πόλης ήδη από τα κλασικά χρόνια και συνέχισε να χρησιμοποιείται για στρατιωτικούς σκοπούς μέχρι το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Το κτίριο των Στρατώνων οικοδομήθηκε στην περίοδο του Όθωνα και καταστράφηκε το 1871 από έκρηξη στην πυριτιδαποθήκη. Στη δεκαετία του 1990 οι Στρατώνες επισκευάστηκαν, για να στεγάσουν την αρχαιολογική συλλογή της Λαμίας. Τα ευρήματα του μουσείου δίνουν μια ολοκληρωμένη εικόνα για την ιστορία της περιοχής που σήμερα αποτελεί το νομό Φθιώτιδας και περιλαμβάνει τμήματα της αρχαίας Φωκίδας, της ανατολικής Λοκρίδας, της Δωρίδας, της Αχαΐας Φθιώτιδος και της Μαλίδας (στην περιοχή του Μαλιακού κολπου). Ο τρόπος έκθεσης των ευρημάτων, σε χρονολογικές και θεματικές ενότητες, θα σας βοηθήσει να καταλάβετε τη χρήση τους και να σχηματίσετε μια εικόνα για την καθημερινή ζωή των κατοίκων της περιοχής. Στον προθάλαμο του ισογείου θα δείτε ένα μαρμάρινο άγαλμα φιλοσόφου της ρωμαϊκής εποχής, επιτύμβιες στήλες και μια επιγραφή που αναφέρεται στην απελευθέρωση κάποιου δούλου. Στον προθάλαμο του πρώτου ορόφου εκτίθενται μικρότερου μεγέθους γλυπτά. Το πιο σημαντικό από αυτά είναι το αναθηματικό ανάγλυφο του 4ου αι. π.Χ. που απεικονίζει την Άρτεμη Ειλειθυία, προστάτιδα των εγκύων γυναικών, μπροστά από βωμό, όπου κατευθύνονται γυναίκες και μικρά παιδιά για να καταθέσουν τις προσφορές τους. Είναι μια σπάνια απεικόνιση αυτής της θεότητας, που μας δίνει πολύτιμες πληροφορίες για τη λατρείας της θεάς. Στα αριστερά του προθαλάμου εκτείνεται η πρώτη αίθουσα του μουσείου, όπου είναι συγκεντρωμένα ευρήματα από τα νεολιθικά έως και τα αρχαϊκά χρόνια. Η περιήγησή σας στην αίθουσα αρχίζει από τις τρεις μεγάλες προθήκες σε σχήμα Γ που θα δείτε στην αριστερή πλευρά της. Η πρώτη περιλαμβάνει ευρήματα των νεολιθικών χρόνων (6800-3200 π.Χ.), όπως χειροποίητα αγγεία καθημερινής χρήσης, πήλινα ειδώλια, υποτυπώδη νεολιθικά κοσμήματα και εργαλεία. Για τα εργαλεία υπάρχουν αναπαραστάσεις του τρόπου χρήσης τους, ενώ παρατίθεται και ένα σχηματολόγιο με τους χαρακτηριστικούς τύπους αγγείων που απαντώνται στη Φθιώτιδα. Η επόμενη προθήκη φιλοξενεί αντικείμενα από την πρωτοελλαδική περίοδο (3200-2000 π.Χ.). Εδώ θα δείτε χαρακτηριστικά κεραμικά αγγεία, λίθινα εργαλεία, ειδώλια, και ένα χάλκινο σκουλαρίκι, το μοναδικό χάλκινο εύρημα από την περίοδο αυτή. Στην τρίτη προθήκη έχουν συγκεντρωθεί αντικείμενα της μεσοελλαδικής περιόδου (2000-1600 π.Χ.). Πρόκειται για μία περίοδο κατά την οποία συνυπάρχουν τα χειροποίητα αγγεία με σκούρα και θαμπή επιφάνεια και τα αγγεία που κατασκευάζονται με τη βοήθεια του κεραμικού τροχού. Πολλά από τα τελευταία ανήκουν στη λεγόμενη μινυακή κεραμική που ξεχωρίζει από τη στιλπνή επιφάνεια των αγγείων. Σπάνιο εύρημα αποτελεί μια σφραγίδα από στεατίτη. Το επόμενο τμήμα της αίθουσας είναι αφιερωμένο στη μυκηναϊκή περίοδο (1600-1200 π.Χ.). Σε δύο προθήκες εκτίθενται αντικείμενα που αποτελούν εξαρτήματα της αμφίεσης των αντρών και των γυναικών κατά τα μυκηναϊκά χρόνια. Ο τρόπος παρουσίασης των εκθεμάτων, πάνω στα ομοιώματα ενός άντρα και μιας γυναίκας, θα σας βοηθήσει να κατανοήσετε καλύτερα τη χρήση τους. Έτσι, το αντρικό ομοίωμα συνοδεύεται από όπλα, εργαλεία, κοσμήματα και ένα κράνος από δόντια αγριόχοιρου, χαρακτηριστικό των Μυκηναίων πολεμιστών. Αντίστοιχα, το γυναικείο ομοίωμα συνοδεύεται από περιδέραια, σκουλαρίκια, πόρπες και περόνες που συγκρατούσαν το ένδυμα, καθώς και αντικείμενα καλλωπισμού. Στις υπόλοιπες προθήκες θα δείτε χαρακτηριστικά αγγεία της μυκηναϊκής εποχής, που παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία στα σχήματα και στα σχέδια. Πολύ σημαντικό είναι το θραύσμα κρατήρα που φέρει παράσταση πολεμικού πλοίου και πολεμιστών. Βρέθηκε στο αρχαίο λιμάνι Κύνος, στην περιοχή των Λιβανατών, στα ανατολικά παράλια της Λοκρίδας, και χρονολογείται από το 12ο αι. π.Χ. Η απεικόνιση ανθρώπινων μορφών αυτή την περίοδο είναι σπάνια, αφού στην αγγειογραφία της μυκηναϊκής περιόδου τα θέματα προέρχονται σχεδόν αποκλειστικά από το φυσικό κόσμο. Στην ίδια προθήκη αξίζει να προσέξετε το χρυσό διάδημα που βρέθηκε στη Λαμία. Το τελευταίο τμήμα της αίθουσας (από την αριστερή πλευρά) είναι αφιερωμένο στα ταφικά έθιμα της μυκηναϊκής περιόδου. Μέσα από τις αναπαραστάσεις των κιβωτιόσχημων και των θαλαμωτών τάφων θα έχετε την ευκαιρία να κατανοήσετε τη μορφή των δύο αυτών τύπων τάφων που απαντώνται πολύ συχνά στη μυκηναϊκή περίοδο. Οι κιβωτιόσχημοι σχηματίζονται από πλακοειδείς λίθους που διαμορφώνουν μέσα στο έδαφος έναν ορθογώνιο χώρο για το νεκρό, ενώ οι θαλαμωτοί αποτελούνται από ένα μικρό θάλαμο και ένα στενό διάδρομο, που λαξεύονται σε μαλακό βράχο. Η περιήγηση συνεχίζεται στη δεξιά πλευρά της αίθουσας, όπου έχουν συγκεντρωθεί τα ευρήματα από την υπομυκηναϊκή έως την αρχαϊκή εποχή. Τα περισσότερα ευρήματα της υπομυκηναϊκής και της γεωμετρικής εποχής προέρχονται από ταφές. Γι’ αυτόν το λόγο και στο σημείο αυτό της αίθουσας υπάρχουν αναπαραστάσεις των χαρακτηριστικών τάφων της εποχής, των κιβωτιόσχημων, των θολωτών τάφων και των ταφικών πίθων, όπου συνήθως θάβονταν μικρά παιδιά. Από τα ευρήματα των προθηκών, ανάμεσα στα αγγεία με τη χαρακτηριστική γεωμετρική διακόσμηση, αξίζει να προσέξετε τα χειροποίητα αγγεία. Παρά την εφεύρεση του κεραμικού τροχού, που διευκολύνει τους αγγειοπλάστες να κατασκευάζουν περισσότερα αγγεία σε λιγότερο χρόνο, στην περιοχή της Φθιώτιδας παρουσιάζεται μια ιδιαιτερότητα: παράλληλα με τα τροχήλατα αγγεία συνεχίζεται η παραγωγή χειροποίητων αγγείων. Μία άλλη προθήκη στην ίδια πλευρά της αίθουσας είναι αφιερωμένη στα προϊόντα μεταλλοτεχνίας της γεωμετρικής εποχής. Εδώ θα δείτε φιάλες, περιδέραια, ένα ομφάλιο ασπίδας και μια χάλκινη σφραγίδα που απεικονίζει κεφάλι Γοργούς. Στο τμήμα της αίθουσας που είναι αφιερωμένο στα αρχαϊκά χρόνια κυριαρχούν τα ευρήματα από το ιερό της Άρτεμης που ανασκάφηκε κοντά στο χωριό Καλαπόδι Λοκρίδας. Ο χώρος χρησιμοποιούνταν ως ιερό ήδη από τα μυκηναϊκά χρόνια, γι’ αυτό ανάμεσα στα αφιερώματα του ιερού θα δείτε και μυκηναϊκά και γεωμετρικά αγγεία. Τα αρχιτεκτονικά μέλη που εκτίθενται εδώ προέρχονται από τους δύο ναούς που χτίστηκαν στο ιερό προς τιμήν της Ελαφηβόλου Άρτεμης και του Απόλλωνα. Το πλήθος των αφιερωμάτων που θα δείτε στις προθήκες, όπως οι χάλκινοι τρίποδες, τα ειδώλια, τα όπλα και τα αγγεία, δείχνουν τη σημασία που είχε για τους Φωκείς το ιερό, όπου, από τον 6ο αι. π.Χ., τελούνταν οι αθλητικοί αγώνες των Ελαφηβολίων. Σε μια προθήκη θα δείτε τον αρχαϊκό βωμό μαζί με τα αφιερώματά του, όπως βρέθηκε στις ανασκαφές. Ο βωμός αυτός είχε καλυφθεί με χώμα από την αρχαιότητα. Μετά την καταστροφή του ιερού από τους Πέρσες, το 480 π.Χ., οι Φωκείς το ανοικοδόμησαν, χωρίς όμως να καταστρέψουν τα ερείπια που άφησαν πίσω τους οι Πέρσες, τα οποία απλώς κάλυψαν με χώμα. Τα αφιερώματα που θα δείτε πάνω στο βωμό είναι ένα πήλινο προσωπείο, αγγεία, κοσμήματα, νομίσματα και ένα χάλκινο ειδώλιο κούρου. Η περιήγηση συνεχίζεται στη μικρότερη, δεύτερη αίθουσα του μουσείου. Στις προθήκες της κεραμικής των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων έχουν συγκεντρωθεί θαυμάσια δείγματα αγγείων με ανάγλυφη διακόσμηση, που είναι γνωστά ως «μεγαρικοί σκύφοι», μελαμβαφή αγγεία με κομψή διακόσμηση, αλλά και μερικά δείγματα αγγείων που είχαν εισαχθεί από την Αττική, τη Βοιωτία και την Κόρινθο, μεταξύ των οποίων μια σπάνια αττική λήκυθος σε σχήμα αντρικής κεφαλής. Εντυπωσιακά είναι και τα γυάλινα σκεύη των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, που εκτίθενται σε χωριστή προθήκη. Σημαντικά δείγματα εντόπιας παραγωγής είναι τα έργα κοροπλαστικής, δηλαδή τα πήλινα ειδώλια που φτιάχνονταν με μήτρες. Η περιοχή της Λοκρίδας και του Αχινού ήταν σημαντικά κέντρα κοροπλαστικής, όπως μας πληροφορούν οι αρχαίες πηγές. Η πληροφορία αυτή επιβεβαιώνεται από την ποικιλία των ειδωλίων, που παριστάνουν θεότητες, γυναίκες, ζώα, ερωτιδείς, σκηνές από την καθημερινή ζωή και άλλα θέματα. Στην ίδια αίθουσα υπάρχει η αναπαράσταση μιας οικίας, με τα υλικά κατασκευής της, κεραμίδια, αγωγούς, κλειδαριές και καρφιά, διακοσμημένη εσωτερικά με ψηφιδωτά δάπεδα, και με τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης των ενοίκων της, όπως η μαρμάρινη τράπεζα με τα σκεύη φαγητού. Στην ίδια αίθουσα αξίζει να προσέξετε την προθήκη με τα χρυσά κοσμήματα των ελληνιστικών χρόνων και την προθήκη με τη νομισματική συλλογή του μουσείου. Μέσα από τα νομίσματα των πόλεων της Φθιώτιδας, αλλά και από τα εισηγμένα νομίσματα από άλλες πόλεις της Ελλάδας, διαγράφεται μια ακόμη πτυχή της ιστορίας της περιοχής, αυτή των οικονομικών συναλλαγών. Σε στεγασμένους εξωτερικούς χώρους θα δείτε, τέλος, επιτύμβιες στήλες, λάρνακες και ταφικούς πίθους από νεκροταφεία της Λοκρίδας. Μελαμβαρής αμφορέας του 5ου αι. π.Χ. (Αρχαιολογικό Μουσείο Λαμίας). Πανοραμική άποψη του Αρχαιολογικού Μουσείου Λαμίας, που βρίσκεται στο κάστρο της πόλης. Ανάγλυφο με παράσταση της Άρτεμης Ειλειθυίας του 4ου αι. π.Χ. (Αρχαιολογικό Μουσείο Λαμίας). Θραύσμα μυκηναϊκού κρατήρα με παράσταση πλοίου και πολεμιστών (Αρχαιολογικό Μουσείο Λαμίας). Τμήμα ψηφιδωτού δαπέδου (3ος αι.) με παράσταση των Τριών Χαρίτων (Αρχαιολογικό Μουσείο Λαμίας).